Wprowadzenie do kwestionariusza dawcy zapisu dotyczącego wyrażenia przez dawcę zgody na przekazanie oddanej krwi do przetworzenia w leki w przypadku niewykorzystania jej do celów klinicznych nastąpiło na podstawie rekomendacji, przedłożonej ministrowi zdrowia przez Krajową Radę do Spraw Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w październiku 2011 r. W przypadku niewykorzystania krwi lub jej składników do celów klinicznych, aby zapobiec przeterminowaniu, centra krwiodawstwa mają możliwość przekazania składników oddanej przez dawcę krwi (osocza) do przetworzenia w leki. Warunkiem wykorzystania krwi (osocza) do celów innych niż kliniczne jest uzyskanie pisemnej zgody dawcy.
W związku z niewłaściwą interpretacją powyższego zapisu została przygotowana errata, która zawiera poprawiony wzór kwestionariusza dawcy. Zgodnie z przygotowanymi zmianami kandydaci na dawcę krwi zostaną jasno poinformowani o możliwości wykorzystania pobranej krwi i jej składników do celów klinicznych oraz osocza jako surowca do wytwarzania leków przed uzyskaniem zgody dawcy na zabieg pobrania krwi i jej składników. W przypadku niewyrażenia zgody na odpłatne przekazanie osocza do wytwórni farmaceutycznych jako surowca do wytwarzania leków przez dawcę krwi krew dawcy, w tym osocze, zostanie pobrana i przekazana do celów klinicznych w zależności od potrzeb podmiotów leczniczych lub zutylizowana.
Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi (Dz. U. Nr 106, poz. 681, z późn. zm.) ˝Ilekroć w ustawie jest mowa o: krwi bez bliższego określenia – należy przez to rozumieć również osocze i inne składniki krwi˝. Regionalne centa krwiodawstwa i krwiolecznictwa utrzymują tzw. niezniżalne zapasy osocza, które mają na celu zabezpieczenie potrzeb lecznictwa i wynoszą 363 450 jednostek dla całego kraju (czyli około 90 tys. l). Tzw. nadwyżki osocza, czyli liczba jednostek osocza, która jest powyżej ˝niezniżalnego˝ poziomu osocza, znajdująca się w regionalnych centrach krwiodawstwa, uzależniona jest od ilości pobranej krwi pełnej, ilości wydań do szpitala itp., dlatego ulega codziennym wahaniom. Dnia 30 grudnia 2011 r. stan zapasów osocza w regionalnych centrach krwiodawstwa i krwiolecznictwa wyniósł 1 651 112 jednostek, z czego 1 287 662 jednostek stanowiło nadwyżkę, natomiast w dniu 29 czerwca 2012 r. na stanach magazynowych w regionalnych centrach znajdowało się 1 625 518,7 jednostek, z czego 1 262 069 stanowiło nadwyżkę osocza.
Pragnę podkreślić, że powszechnie stosowany w lecznictwie jest koncentrat krwinek czerwonych, będący podstawowym składnikiem krwi pełnej pobieranej od honorowych krwiodawców, który praktycznie w 100% jest wykorzystywany na potrzeby lecznictwa w Polsce.
Do wytwórni farmaceutycznych wydawane jest za opłatą wyłącznie osocze. Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z dnia 29 września 2011 r. w sprawie określenia wysokości opłat za krew i jej składniki w 2012 r. (Dz. U. z 2011 r. Nr 220, poz. 1309) wysokość opłaty za jedną jednostkę osocza świeżo mrożonego po karencji wynosi 135 zł (przyjmuje się, że 1 l osocza stanowi ok. 4 jednostek). Ten poziom opłaty uwzględnia rzeczywiste, faktyczne koszty ponoszone przez centra krwiodawstwa na przygotowanie jednej jednostki osocza do wydania.
Obecnie w Polsce uzyskiwane osocze w 97% pochodzi z krwi pełnej, z czego do celów klinicznych (przede wszystkim do przetoczeń pacjentom w szpitalach) zużywa się ok. 30% osocza pochodzącego od honorowych dawców oddających krew pełną. Pozostająca po zabezpieczeniu potrzeb klinicznych ilość osocza, tj. ok. 70%, stanowi nadwyżkę, która może zostać przeznaczona do frakcjonowania celem uzyskania produktów osoczopochodnych wykorzystywanych w leczeniu wielu grup chorych, u których konieczne jest zastosowanie leków osoczopochodnych, w tym chorych na hemofilię, po przeszczepach, z niedoborami odporności etc.
W roku 2011 centra krwiodawstwa wydały do wytwórni farmaceutycznych 329 311 jednostek osocza, tj. około 84 980 l tego składnika krwi, co stanowi ok. 34% ilości osocza pobieranego przez centra krwiodawstwa rocznie. W roku 2012 w okresie od stycznia do czerwca centra krwiodawstwa wydały do wytwórni farmaceutycznych 381 067,64 jednostek osocza.
Centra krwiodawstwa, aktualnie wydając osocze, na które z jednej strony nie ma zapotrzebowania ze strony szpitali, a w przypadku którego z drugiej strony istnieje ryzyko przeterminowania tego składnika krwi, mogą uzyskać kwotę ok. 57-67 euro za 1 l osocza.
Zgodnie z art. 27 pkt 7 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997r. o publicznej służbie krwi (Dz. U. Nr 106, poz. 681, z późn. zm.) do zadań regionalnego centrum, wojskowego centrum i centrum MSWiA należy zaopatrywanie wytwórni farmaceutycznych w osocze krwi.
Pragnę podkreślić, że regionalne centra krwiodawstwa i krwiolecznictwa nie sprzedają krwi, ale jedynie wydają za opłatą zgodnie z art. 19 ww. ustawy. Krew jest wydawana przez jednostki organizacyjne publicznej służby krwi, o których mowa w art. 4 ust. 3 pkt 2-4, za opłatą. Opłaty pobierane przez centra krwiodawstwa są traktowane jako zwrot kosztów, które centra krwiodawstwa ponoszą w związku z pobraniem, badaniem, przechowywaniem i przygotowaniem krwi i jej składników do wydania celem wykorzystania przez podmioty lecznicze lub wytwórnie farmaceutyczne.
Gdy nie zgodzę się na odpłatnie przekazanie krwi czy lekarz może odmówić pobranie krwi?