Grupy krwi

Historia

Grupy krwi odkrył austriacki lekarz Karl Landsteiner. Dokonał tego w 1901 roku. Zauważył on, że na krwinkach czerwonych występują dwa antygeny, które warunkują zjawisko aglutynacji, czyli zlepiania się ze sobą poszczególnych krwinek. Korzystając z dorobku swojego poprzednika dwóch innych uczonych: Ludwik Hirszfeld wraz z Emilem von Dungernem stworzyli podstawy nauki o grupach krwi. To właśnie oni wprowadzili oznaczenie symbolami A, B, AB, i 0. Takie to właśnie oznaczenie zostało w 1928 roku przyjęte przez państwa na całym świecie.

Układ AB0

Jak już wspomniałem podział na grupy krwi związany jest z występowaniem na krwinkach czerwonych pewnych charakterystycznych białek, które określane są mianem antygenów grup krwi. Na erytrocytach występuje wiele swoistych antygenów przez co istnieje wiele układów grup krwi. U człowieka dotychczas opisano 32 takie układy. Jednak nie będziemy się nimi zajmować. Najważniejszym dla nas jest układ grup głównych (AB0) i układ Rh. Obecność antygenu A lub B decyduje o przynależności do jednej z 4 podstawowych grup (A, B, AB, i 0). Przynależność do określonej grupy krwi jest dla człowieka cechą stalą i niezmienną przez całe życie. Zmiana grupy krwi może nastąpić ale nie musi po przeszczepieniu szpiku kostnego (od rodzeństwa lub dawcy niespokrewnionego), ponieważ nowy szpik wytwarza krwinki czerwone z antygenami dawcy.

Podstawowe grupy krwi to:

• grupa O – brak antygenu na krwinkach
• grupa A – ma na krwinkach antygen A
• grupa B – ma na krwinkach antygen B
• grupa AB – ma na krwinkach zarówno antygen A i B

Natomiast w surowicy krwi (w uproszczeniu osocza) znajdują się naturalne przeciwciała skierowane przeciwko nieobecnemu antygenowi w krwinkach np.

• grupa O – przeciwciała anty-A i anty-B
• grupa A – przeciwciała anty-B
• grupa B – przeciwciała anty-A
• grupa AB – nie posiada przeciwciał

W przypadku przetoczenia krwi z antygenami, których pacjent nie ma występuje groźna reakcja poprzetoczeniowa. Dlatego należy przetaczać krew tej samej grupy w zakresie ABO.

Układ Rh

Oprócz antygenów A i B dość duże znaczenie ma również antygen D. Jeżeli ktoś ma w swojej krwi antygen D określany jest jako Rh-dodatni. Przeciwnie, u osoby Rh-ujemnej, antygen D nie występuje. Aż u 85% ludzi występuje czynnik D. Natomiast u pozostałych 15% czynnik ten nie występuje. Jego obecność lub brak nie jest w żaden sposób uzależniona od antygenów A i B, a więc każda z grup A, B, AB , 0 może wystąpić jako Rh + lub jako Rh -. Na przykład krwinka czerwona u osób z grupą AB Rh + będzie zawierała i antygeny A, i antygeny B, i antygeny D. Przeciwciała do antygenów Rh powstają przez kontakt z obcymi krwinkami. Gdy osobie, która ma krew Rh minus poda się krew dawcy Rh dodatniego w osoczu pojawią się przeciwciała anty-Rh. Do układu Rh należy więcej antygenów: C, c, E, e i Cw.

Znajomość czynnika Rh jest niezbędna przy przetaczaniu krwi, przeszczepianiu narządów oraz w sytuacji kiedy para planuje zajście w ciążę i jest w tzw. konflikcie serologicznym. Konflikt serologiczny ma miejsce, gdy matka dziecka ma grupę Rh-, a dziecko Rh+. Dziecko w tym przypadku odziedziczyło krew po tacie. Konflikt wystąpi jeżeli to drugie dziecko gdyż pierwsze dziecko takiej pary rodzi się zdrowe. Dzieje się tak gdyż w trakcie pierwszego porodu do krwiobiegu matki dostaje się obcy dla jej organizmu antygen D. Organizm kobiety zaczyna wytwarzać przeciwciała skierowane przeciw antygenowi D. W trakcie drugiej ciąży te przeciwciała przedostają się przez łożysko i zaczynają niszczyć krwinki dziecka. W szpitalu matce takiej zaraz po pierwszym porodzie podawany jest odpowiedni preparat, który niszczy krwinki Rh+ zanim układ odpornościowy kobiety zdąży zareagować. Jest to immunoglobulina.

Układ Kell

Antygen K jest silnie immunogenny co oznacza, że silnie aktywuje układ odpornościowy. Przeciwciała anty-K to drugi najczęściej występujące przeciwciała u ludzi, zaraz po anty-Rh. U kobiet ciężarnych mogą być przyczyną choroby hemolitycznej noworodków, gdy płód jest K-dodatni. Przeciwciała anty-K powstają często w trakcie masywnych transfuzji, gdy K-ujemny biorca otrzyma krew K-dodatnią. Dlatego powinno się osobom z krwią K-ujemną przetaczać tylko krew K-ujemną.

Podsumowanie:

Oznaczenie grup krwi ma podstawowe znaczenie przy doborze krwi do przetoczeń wymaganych np. w trakcie wielu zabiegów operacyjnych (np. przeszczepianie narządów), podczas leczenia chorób krwi lub w czasie ciąży. W razie potrzeby podawać trzeba krew identyczną w zakresie przynajmniej tych dwóch układów, a więc osobie z grupą krwi A Rh+ należy podać krew A Rh+. W wyjątkowych okolicznościach chory może otrzymać krew grupy O Rh-. Jest to ważne gdyż organizm ludzki wytwarza przeciwciała przeciwko antygenom z układu ABO, których sam nie posiada i dlatego przetaczać można tylko krew ściśle określonej grupy.

Krew i jej składniki powinno przetaczać się zgodnie przynajmniej z układem AB0 i Rh. Tylko w nagłych przypadkach jest dopuszczone przetaczanie krwi innej grupy np. tzw. uniwersalnej 0 Rh-. Rozważając jednak teoretycznie jeżeli masz krew grupy zaznaczonej w pierwszym pionowym rzędzie tabeli to przy transfuzji możesz otrzymać następujące grupy krwi.

Grupy krwi	0-	0+	B-	B+	A-	A+	AB-	AB+
AB+
AB-
A+
A-
B+
B-
0+
0-

Częstość występowania grup krwi w układach AB 0 oraz Rh

Dziedziczenie grupy krwi

Część cech ludzkich człowiek dziedziczy po rodzicach. Robi to poprzez geny. Grupę krwi u człowieka warunkuje gen, który występuje w kilku odmianach (allelach). Dokładniej mówiąc występuje on w trzech allelach: I^A, I^B, i⁰.  Dwa pierwsze jak widać po sposobie zapisu (wielka litera I) są allelami dominującymi, a trzeci allelem recesywnym. Trzeba jednak zaznaczyć, że mimo iż są trzy allele warunkujące grupę krwi u ludzi to człowiek dziedziczy tylko dwa z nich: jeden po ojcu a drugi po matce. Dodatkowo jak same nazwy wskazują allel dominujący to taki allel, który dominuje nad drugim w parze. Natomiast allel recesywny to taki, który ustępuje dominującemu. Oznacza to, że allel I^A dominuje nad allelem i⁰ oraz allel I^B dominuje nad i⁰. W jakim zatem stosunku wobec siebie są dwa allele dominujące I^A oraz I^B ? Allele dominujące są w stosunku do siebie równorzędne, co oznacza, że jeden nie dominuje nad drugim. Podsumowując trzy allele mogą stworzyć następujące 6 par (genotypów):

I^A I^A, I^A i⁰, I^B I^B, I^B i⁰, I^A I^B, i⁰ i⁰

Uwzględniając dominującą i ustępującą cechę poszczególnych alleli odpowiadają im następujące grupy krwi (fenotyp):

I^A I^A = A
I^A i⁰ = A
I^B I^B = B
I^B i⁰ = B
I^A I^B = AB
i⁰ i⁰ = 0

Dziedziczenie w obrębie układu Rh

To czy dana osoba ma grupę krwi “ujemną Rh-” czy “dodatnią Rh+” zależy od tego czy na krwinkach czerwonych występuje antygen D. Jeżeli ktoś ma ten antygen ma grupę krwi “dodatnią” jeżeli nie ma go ma grupę krwi “ujemną”. Jak wygląda dziedziczenie w przypadku tego antygenu. Podobnie jak w układzie AB0 w układzie Rh występuje allel domunujący i allel recesywny. Allel D jest allelem dominującym, a allel d jest allelem recesywnym (niemym). jakie zatem mogą powstać pary (genotypy) z takich alleli?

D D, D d, d d

Uwzględniając dominującą i ustępującą cechę poszczególnych alleli odpowiadają im następujące fenotypy:

D D = Rh+ (jest antygen D)
D d = Rh+ (jest antygen D)
d d = Rh- (nie ma antygenu D)