Zgodnie z art. 9 i 9a ustawy z dnia z dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi (Dz. U. z 2021 r. poz. 1749) zasłużonemu honorowemu dawcy krwi i honorowemu dawcy krwi przysługuje zwolnienie od pracy oraz zwolnienie od wykonywania czynności służbowych oraz zwrot utraconego zarobku na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy. Ustawa ta należy do właściwości Ministra Zdrowia.
Z kolei przepis art. 9 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy wskazuje, że zwrot utraconego zarobku przysługujący honorowemu dawcy krwi ma następować na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy. W tym kontekście należy zwrócić uwagę, że zatrudnianie pracowników jest jednym ze środków wykorzystywanych do osiągnięcia celów działalności pracodawcy. Pracodawca w związku z prowadzoną działalnością ponosi też tzw. ryzyko socjalne. Obejmuje ono konieczność wypłaty pracownikom wynagrodzenia oraz pewnych świadczeń związanych z pracą także w określonych przez przepisy prawa przypadkach nieświadczenia pracy przez pracownika. Oznacza to obowiązek wypłaty wynagrodzenia za czas niezdolności pracownika do pracy m.in. wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, w granicach określonych w art. 92 Kodeksu pracy[1], wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy (art. 172 K.p.), ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (art. 171 K.p.), a także wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, gdy przepisy prawa pracy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, w tym za czas zwolnienia od pracy pracownika będącego krwiodawcą w przypadku, o którym mowa w § 12 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1632). Omawiany obowiązek wypłaty wynagrodzenia oraz ww. świadczeń wiąże się także z obowiązkiem finansowania ciążących na pracodawcy składek na ubezpieczenia społeczne oraz innych należności, których obowiązek opłacania wynika z innych przepisów prawa (takich jak składki na Fundusz Pracy, wpłaty do Pracowniczych Planów Kapitałowych). Tak określone ryzyko socjalne stanowi wyjątek od podstawowej zasady stosunku pracy, jaką jest przysługiwanie wynagrodzenia za pracę wykonaną (art. 80 K.p.).
Jeżeli chodzi o finansowanie kosztów nieobecności pracownika w związku z oddaniem przez niego krwi należy zwrócić uwagę, że przepisy Kodeksu pracy nie przewidują przypadków zwolnienia pracodawcy z wypłaty pracownikowi wynagrodzenia lub innych świadczeń związanych z pracą ze względu na ich wypłatę przez inny podmiot (za wyjątkiem zasiłków finansowanych z systemu ubezpieczeń społecznych oraz ubezpieczenia, o którym mowa w art. 1721 K.p.), a także przypadków korzystania przez pracodawcę z dofinansowania wynagrodzenia pracownika ze środków pochodzących od innych podmiotów.
Regulacje zapewniające wsparcie finansowe dla pracodawców ? niezwiązane z epidemią COVID-19 – zawarte są w odrębnych przepisach i dotyczą szczególnych kategorii pracowników, np. osób niepełnosprawnych (ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Dz. U. z 2021 r. poz. 573, z późn. zm.), bezrobotnych i pracowników młodocianych (ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz. U. z 2021 r. poz. 1100, z późn. zm.), a środki pochodzą z państwowych funduszy celowych (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Fundusz Pracy).
Odnosząc się do możliwości finansowania ze środków Funduszu Pracy ewentualnego mechanizmu pozwalającego na dofinansowanie wypłacanego przez pracodawcę wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy pracownika będącego krwiodawcą w przypadku, o którym mowa w § 12 powołanego rozporządzenia z dnia 15 maja 1996 r., należy wskazać, że Fundusz Pracy jest państwowym funduszem celowym w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 305, z późn. zm.). Zgodnie z istotą państwowego funduszu celowego, środki funduszu celowego pochodzą ze ściśle określonych źródeł i mogą być przeznaczone wyłącznie na ściśle określone cele.
Środki Funduszu Pracy pochodzą głównie z obowiązkowych składek opłacanych przez pracodawców i są przeznaczone na realizację zadań określonych ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Środki Funduszu służą realizacji celów związanych z wypłatą świadczeń osobom, które utraciły zatrudnienie oraz z aktywnym przeciwdziałaniem bezrobociu i łagodzeniem jego skutków.
Fundusz Pracy, według aktualnie obowiązujących przepisów, w znaczącej części finansuje świadczenia obligatoryjne lub dofinansowuje zadania w kwotach określonych ustawowo. Dotyczy to m.in. zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków i świadczeń przedemerytalnych, dodatków aktywizacyjnych, świadczeń integracyjnych, refundacji składek, Krajowego Funduszu Szkoleniowego, dofinansowania kosztów kształcenia młodocianych pracowników i egzaminów zawodowych.
Głównym celem Funduszu Pracy jest łagodzenie skutków pozostawania bez pracy osób bezrobotnych oraz finansowanie programów na rzecz promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej bezrobotnych i innych osób poszukujących pracy, stąd też wydatkowanie środków Funduszu powinno koncentrować się wyłącznie na niwelowaniu bezrobocia i poprawie efektywności publicznych służb zatrudnienia.
Na gruncie ubezpieczeń społecznych – w sytuacji zwolnienia ubezpieczonego pracownika od pracy oraz jego zwolnienia od wykonywania czynności służbowych w dniu, w którym oddaje krew, i na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi na zasadach określonych w odrębnych przepisach, w porównaniu do osoby znajdującej się w identycznej sytuacji, ale np. prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą (tzw. samozatrudnionej) – nie dochodzi do zjawiska nierównego traktowania przedsiębiorców-krwiodawców[2]. W szczególności w zakresie obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne oraz zagwarantowanej przez państwo wysokości przyszłych świadczeń emerytalno-rentowych.
Zgodnie z prawem ubezpieczeń społecznych dzień wolny, udzielony przez pracodawcę pracownikowi-krwiodawcy, zostanie uwzględniony w ogólnym stażu pracy jako okres składkowy. Kwota składek na ubezpieczenia społeczne odprowadzona od wynagrodzenia otrzymanego za ten dzień, zostanie uwzględniona w podstawie obliczenia wysokości przyszłych świadczeń emerytalno-rentowych. Podobnie jest w przypadku przedsiębiorców-krwiodawców, gdzie brak możliwości odebrania dnia wolnego za czas służby na rzecz krwiodawstwa, kompensuje się w ogólnym (nieprzerwanym) okresem prowadzenia działalności gospodarczej, który dla krwiodawcy-przedsiębiorcy jest również okresem składkowym.
Uwzględniając powyższe uprzejmie informuję, że resort rodziny i polityki społecznej nie przewiduje podjęcia prac legislacyjnych w celu zmiany zasad finansowania wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy pracownika będącego krwiodawcą w przypadku, o którym mowa w § 12 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy.
(…)
Z poważaniem
z up. Ministra Rodziny i Polityki Społecznej
Stanisław Szwed
Sekretarz Stanu
[1] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320, z 2021 r. poz. 1162, z 2022 r. poz. 655), zwany dalej “K.p.”.
[2] Zasada wyrażona w art. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 423, z późn. zm.).