Odpowiedź na petycję w sprawie rozszerzenia uprawnień dla Zasłużonych Honorowych Dawców Krwi

W grudniu mogliście zapoznać się z petycją dotyczącą uprawnień dla Zasłużonych Honorowych Dawców Krwi. Komisja do spraw Petycji wystosowała dezyderat do Ministra Zdrowia z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie postulatów zgłoszonych w dokumencie. Poniżej możecie zapoznać się z odpowiedzią Ministra Zdrowia.

Warszawa, 21 marca 2024

Szanowny Panie Marszałku,

w odpowiedzi na dezyderat nr 1 Komisji do Spraw Petycji, uchwalony w dniu 28 grudnia 2023 r., w sprawie uprawnień dla Honorowych Dawców Krwi w zakresie:

1. przyznania zasłużonemu honorowemu dawcy ulgi (33%), a zasłużonemu honorowemu dawcy krwi I stopnia prawa do bezpłatnych przejazdów w komunikacji krajowej środkami publicznego transportu zbiorowego,

2. wykreślenia obowiązku każdorazowego przedstawiania przez zasłużonego honorowego dawcę krwi legitymacji potwierdzającej prawo do ulgi przy realizacji recepty. W tym celu zasadne byłoby połączenie rejestru zasłużonych honorowych dawców krwi z danymi dostępnymi dla każdej apteki bądź wprowadzenie weryfikacji uprawnień przez lekarza wystawiającego receptę,

3. wprowadzenia obowiązku informowania przez podmioty farmaceutyczne w widocznym miejscu (najlepiej na drzwiach apteki) o obsługiwaniu zasłużonych honorowych dawców krwi poza kolejnością,

uprzejmie proszę o przyjęcie poniższego.

Krwiodawstwo w Polsce, podobnie jak w całej Europie, jest honorowe, dobrowolne i nie może pociągać za sobą jakiejkolwiek gratyfikacji finansowej. Dlatego też każda decyzja o ewentualnym rozszerzeniu lub zmianie uprawnień przysługujących Honorowym Dawcom Krwi podejmowana jest w kontekście obowiązujących przepisów prawa, zarówno krajowego, jak i europejskiego, które jednoznacznie stanowi, że “oddawanie krwi, osocza lub składników krwi jest uwalane za dobrowolne i nieodpłatne, jeżeli jest dokonywane przez osobę z jej własnej woli nie daje podstaw do jakiejkolwiek zapłaty w formie pieniężnej lub w jakiejkolwiek równoważnej postaci. Wyłącza to również przyznanie wynagrodzenia w formie wypoczynku, który wykracza poza czas odpowiednio konieczny do oddania krwi i dojazdu. Drobne dowody uznania, napoje i zwrot kosztów podróży są zgodne z pojęciem dobrowolnego i nieodpłatnego oddawania krwi”. Dodatkowo należy mieć również na uwadze stanowisko prezentowane na posiedzeniu Komitetu Sterującego ds. Transfuzji Krwi, działającego w ramach Rady Europy, podczas którego dyskutowana była definicja “finansowej korzyści”. W kontekście Konwencji o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowania biologii i medycyny z dnia 19 listopada 1996 r. “finansowa korzyść” została określona jako zapłata lub korzyść jakiegokolwiek rodzaju oferowana bezpośrednio żywemu dawcy lub rodzinie zmarłego dawcy. Rekompensata nigdy nie powinna wiązać się z donacją, w tym jej końcowym celem lub jakością tego, co zostało oddane. Zwrot poniesionych wydatków i rzeczywistych kosztów może być dokonany, jeżeli dawca może je udowodnić. Ewentualna kompensacja utraconego zarobku powinna być dokładnie wyliczona, gdyż dawca nie powinien ani finansowo tracić, ani zyskiwać. Jednocześnie, tylko w wyjątkowych sytuacjach, można dopuścić wprowadzenie rekompensaty o stałej wysokości. Zezwala się także na zapłatę dawcom odszkodowania za szkodę związaną z donacją. W promocji dawstwa należy zatem nadrzędnie stosować środki ukierunkowane na altruizm. Z uwagi na powyższe krwiodawcy, w systemie ochrony zdrowia, posiadają określony katalog uprawnień, tj. zwolnienie od pracy, zwrot utraconego zarobku na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy, zwrot kosztów przejazdu do jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi, posiłek regeneracyjny, możliwość odliczenia od podatku dochodowego darowizny w wysokości iloczynu kwoty rekompensaty, bezpłatne zaopatrzenie w leki objęte wykazami do wysokości limitu finansowania, uprawnienia do korzystania poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej, w tym do leczenia sanatoryjnego oraz usług farmaceutycznych udzielanych w aptekach. Uprawnienia te należy rozpatrywać nie w kontekście głównych przesłanek determinujących donację, a zwrotu ponoszonych kosztów oraz dowodów uznania i wdzięczności za oddaną krew i jej składniki. Decyzja o oddaniu krwi powinna wynikać z chęci dzielenia się z innymi, nie zaś z kalkulacji zysków. Krew nie jest produktem lecz darem dla drugiego człowieka. Doświadczenia wielu krajów wskazują, że pozyskiwana w ramach honorowego krwiodawstwa krew i jej składniki gwarantują pełne bezpieczeństwo i ochronę zdrowia zarówno dawców krwi, którzy są filarem krwiolecznictwa, jak i jej biorców. Należy bowiem pamiętać, że biorcami krwi są osoby chore, dlatego niezwykle istotne jest, aby pobudki związane z oddawaniem krwi wynikały z potrzeby serca, były szlachetne oraz świadome. Wprowadzenie proponowanych ulg na przejazdy zdaje się wykraczać poza ideę honorowego, dobrowolnego i nieodpłatnego dawstwa krwi.

Powyższe znajduje potwierdzenie w rozporządzeniu w stanowisku Komisji ds Petycji Senatu RP, która na posiedzeniu w dniu 7 lutego br. uznała za niezasadne rozszerzenie katalogu uprawnień przysługujących krwiodawcom wskazując, że jego rozszerzenie stoi w sprzeczności z Ideą honorowego i altruistycznego dawstwa.

Równocześnie, zgodnie ze stanowiskiem przekazanym przez Ministerstwo Infrastruktury, podkreślić należy, że rozszerzenie uprawnień do ulgowych przejazdów prowadzi do zwiększenia wydatków budżetu państwa, co implikuje konieczność poszukiwania dodatkowych środków w ramach nieprzekraczalnego Ich limitu. W konsekwencji powyższego każde przyjmowane rozwiązanie prawne, które miałoby dodatkowo obciążać sektor finansów publicznych wymaga szczegółowej analizy pod kątem dostępności środków i zapewnienia źródeł sfinansowania. Ustawowe uprawnienia do ulgowych przejazdów w publicznym transporcie zbiorowym stanowią bardzo duże obciążenie finansowe i generują coroczne koszty dla budżetu państwa – tylko w roku 2022 koszt sfinansowania utraconych ulg przejazdowych w transporcie kolejowym wzrósł z planowanej kwoty 555 mln zł do 748 mln zł, tj. o 35%. Należy przypuszczać, że analogiczny wzrost może dotyczyć dopłat do biletów ulgowych w przewozach autobusowych, które są finansowane z budżetu państwa w części będącej we właściwości poszczególnych wojewodów. Z kolei wprowadzona czasowo, w związku ze stanem epidemii lub zagrożenia epidemicznego, ulga w wymiarze 33% przy zakupie biletów jednorazowych dla aktywnych krwiodawców, którzy zgodnie z art. 9a ustawy o publicznej służbie krwi¹, oddali co najmniej 3 donacje krwi lub jej składników, w tym osocze po chorobie COVID-19 I posługiwali się ważnym przez okres 6-ciu miesięcy zaświadczeniem dokumentującym ten fakt, w 2023 r. skutkowała koniecznością zrekompensowania z budżetu państwa utraconych przychodów z tytułu wprowadzenia tej ulgi w kwocie 2,8 mln zł, w odniesieniu do jednego, choć największego, przewoźnika przewozów pasażerskich w transporcie kolejowym, tj. PKP Intercity S.A. Niezależnie od powyższego, w ocenie Ministra Infrastruktury, kwestia ewentualnego rozszerzenia uprawnień do ulg w wymiarze 100% wymagałaby również zaopiniowana przez Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, który zwracał uwagę na nieproporcjonalnie wysoki wymiar ulgi (100%) dla tych osób w stosunku do innych grup społecznych w tym m.in. do osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (37% i 49%w zależności od rodzaju komunikacji) oraz osób niewidomych (37%). Rozwiązanie takle może budzić uzasadnione wątpliwości w świetle konstytucyjnej zasady sprawiedliwości społecznej, wynikającej z art. 2 Konstytucji RP. W tym kontekście ewentualna weryfikacja przepisów regulujących uprawnienia różnych grup społecznych do ulg ustawowych powinna nastąpić dopiero po wprowadzeniu nowego systemu orzekania o niepełnosprawności, który stworzy możliwości precyzyjnego określenia potrzeb i zakresu wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami, w ramach którego planowany jest inny podział na stopnie niepełnosprawności.

Odnosząc się do kwestii wykreślenia obowiązku każdorazowego przedstawiania przez dawcę krwi legitymacji potwierdzającej prawo do korzystania poza kolejnością przy realizacji recepty wskazać należy, iż zgodnie obowiązującymi z przepisami ustawy o publicznej służbie krwi możliwość korzystania z uprawnień przysługujących krwiodawcom jest wykonywana na podstawie przedłożenia legitymacji “Zasłużony Honorowy Dawca Krwi”, która wydawana jest przez Polski Czerwony Krzyż. Aby usprawnić działanie obszaru publicznej służbę krwi wdrażany jest projekt “e-Krew – Informatyzacja publicznej służby krwi oraz rozwój nadzoru nad krwiolecznictwem”, w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa, działanie 2.1 – Wysoka dostępność i jakość e-usług publicznych, którego celem jest wsparcie publicznej służby krwi w optymalnym wykorzystaniu zasobów krwi i jej składników oraz nadzór nad krwiolecznictwem. Centrom Krwiodawstwa I Krwiolecznictwa system pozwala prowadzić rejestrację dawców i donacji w sposób elektroniczny, prowadzić procesy preparatyki i badań diagnostycznych w jednolitym systemie informatycznym, ograniczyć uciążliwości czynności administracyjnych związanych z oddawaniem krwi, dostosować liczbę i rodzaje donacji do prognozowanego zapotrzebowania na krew i jej składniki, optymalizować gospodarowanie zapasami krwi. Natomiast Szpitale otrzymują przede wszystkim możliwość: składania elektronicznych zamówień na krew i jej składniki, informowanie o niepożądanych zdarzeniach i reakcjach poprzetoczeniowych, uzyskanie informacji w ramach procedury “look back”, zlecanie wykonania badań immunohematologicznych oraz wgląd do ich wyników. Dawca krwi dzięki systemowi będzie mógł: zaplanować wizytę w punkcie pobierania krwi, zgłaszać samodyskwalifikację. W przyszłości można będzie rozważyć zsynchronizowanie rejestru dawców z systemem P1, co umożliwiłoby pozyskiwanie danych o posiadaniu legitymacji przy rejestracji do lekarza czy realizacji recepty. Ponadto planowane jest uwidocznienie legitymacji dawców krwi w ramach aplikacji mObywatel, co usprawni proces potwierdzania posiadanego uprawnienia.

Z wyrazami szacunku
Izabela Leszczyna
Minister Zdrowia
/dokument podpisany elektronicznie/