Jakie są metody pobierania krwi?
W Regionalnych Centrach Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa można oddawać zarówno krew jak i jej poszczególne składniki. Krew pełną pobiera się metodą konwencjonalną. Natomiast składniki krwi w zabiegach aferezy. Obecnie dąży się uzyskiwać jak największą liczbę składników krwi i produktów krwiopochodnych, które w takiej formie mogą pomóc co najmniej kilku osobom. Przykłada się również dużą wagę do pobierania od dawcy jednego określonego składnik na który w danym czasie jest zapotrzebowanie.
1) Pobieranie krwi metodą konwencjonalną tzn. pobieranie krwi pełnej
Metoda konwencjonalna polega na tym, że jednorazowo od osoby pełnoletniej, ważącej co najmniej 50 kg lub więcej pobiera się 450 +/- 45 ml krwi pełnej (jest to tzw. 1 jednostka). Zawiera ona wszystkie składniki krwi: krwinki czerwone, krwinki płytkowe, krwinki białe i osocze. Krew taką pobiera się z pojedynczego wkłucia do żyły, do jednorazowych pojemników z tworzywa sztucznego. Pojemnik znajduje się na wagomieszarce, która wykonując ruchy powoduje mieszanie się krwi dawcy z substancją umieszczoną w pojemniku, która to zapobiega krzepnięciu krwi. Samo oddanie 450ml krwi trwa ok. 5-10 minut. Poboru takiego dokonuje się w siedzibach centrów krwiodawstwa, oddziałach terenowych oraz w czasie akcji wyjazdowych (mobilne punkty poboru krwi tzw. krwiobusy oraz akcje wyjazdowe stacjonarne).
[su_custom_gallery source=”media: 4575,4574,4573″ limit=”100″ link=”lightbox” width=”200″ height=”140″]
2) Pobieranie składników krwi podczas zabiegów aferezy
Zabieg aferezy polega na pobraniu określonego pojedynczego składnika krwi z krwi pełnej. Tak jak wcześniej opisywane pobranie krwi pełnej następuje bez udziału dodatkowych urządzeń, tak w przypadku zabiegów aferezy proces odbywa się z udziałem separatorów osoczowych i separatorów komórkowych.
Rodzaje zabiegów aferezy:
1. plazmafereza – odseparowanie osocza z krwi pełnej
2. trombafereza – odseparowanie płytek krwi z krwi pełnej.
3. erytroafereza – odseparowanie krwinek czerwonych z krwi pełnej.
4. leukafereza – odseparowanie krwinek białych z krwi pełnej.
Oddawanie składników krwi trwa od 30 minut (osocze) do nawet 1 godziny 30 minut (płytki i krwinki). Jeżeli dawca krwi został poddany zabiegowi aferezy, czyli pobraniu tylko wyselekcjonowanego składnika poprzez odseparowanie go z krwi pełnej może ponownie przyjść do stacji po ściśle określonym czasie. Patrz: Przerwy między donacjami. Teraz przedstawię pokrótce poszczególne donacje aferezy. Poboru takiego dokonuje się tylko w siedzibach centrów krwiodawstwa. Dodatkowo osocze można oddać w kilku większych oddziałach terenowych.
PLAZMAFEREZA
Plazmafereza to zabieg polegający na pobraniu od dawcy jedynie płynnej części krwi zwanej osoczem. Oprócz wody, która jest głównym składnikiem osocza (90 %), zawiera ono również związki organiczne i nieorganiczne, takie jak białka (albuminy, globuliny, fibrynogen), kwasy tłuszczowe, glukozę, witaminy i sole mineralne. Z osocza można wyodrębnić białka konieczne dla prawidłowego krzepnięcia krwi, a więc leczenia chorych na hemofilię i inne skazy krwotoczne.
W czasie donacji zostajesz podłączony do tzw. separatora. Pobranie osocza przy użyciu separatora osoczowego polega na rozdzieleniu pobranej wstępnie krwi pełnej na część komórkową i osocze. W odróżnieniu od oddawania krwi pełnej oprócz igły, którą spływa krew na ręce masz dodatkowo założony rękaw do mierzenia ciśnienia. Podczas gdy Twoja krew zaczyna płynąć do urządzenia “pompujesz” ręką. Separator oddziela w tym czasie osocze od reszty krwi. Gdy mankiet rękawa do mierzenia ciśnienia wypuści powietrze (robi to urządzenie automatycznie bez ingerencji personelu) oznacza, że czerwone krwinki wracają do Ciebie. W tym czasie przestajesz “pompować” ręką. Osocze trafia do pojemnika w separatorze, a reszta krwi wraca z powrotem do twojego krwiobiegu. W związku z tym, że ponad 90% osocza składa się z wody. Nieraz (bardzo rzadko) na zakończenie zabiegu wyrównawczo przetacza się dawcy roztwór soli fizjologicznej. Taka donacja trwa ok. 30 minut i jest podzielona na cykle (2 albo 3). Dobrze jest wypić ok. 4 litrów płynów dzień czy dwa przed donacją. Powoduje to łatwiejsze oddzielanie się osocza od krwi. Zdarza się, że przed donacją osocza otrzymasz od personelu do wypicia wodę albo wapno.
Jednorazowo pobiera się od dawcy podczas zabiegu ok. 650/700 ml osocza. Objętość każdorazowo pobieranego osocza (bez antykoagulantu) nie powinna przekraczać 16 % szacowanej całkowitej objętości krwi, obliczonej na podstawie płci, wzrostu i masy ciała dawcy. Odpowiada to w przybliżeniu 10 ml objętości pobieranej na 1 kg masy ciała. Od jednego dawcy nie można pobrać w okresie roku więcej niż 25 litrów (objętość netto, bez antykoagulantu) osocza. Od jednego dawcy można pobrać w okresie jednego tygodnia nie więcej niż 1,5 litra (objętość netto, bez antykoagulantu) osocza.
Należy zachować określone przerwy między donacją osocza a kolejną donacją. Przerwa pomiędzy pobraniami osocza metodą plazmaferezy nie może być krótsza niż 2 tygodnie, chyba że lekarz wyrazi zgodę na skrócenie tej przerwy. Pobranie osocza metodą plazmaferezy może być wykonane po przerwie wynoszącej co najmniej 30 dni od dnia pobrania krwi pełnej.”
TROMBOAFEREZA
Tromboafereza polega na pobraniu od dawcy tylko krwinek płytkowych (trombocyty). W tym wypadku płytki krwi, które przepływając przez separator uległy oddzieleniu od krwi które są gromadzone w oddzielnym jałowym pojemniku, natomiast krwinki czerwone i osocze zwracane są dawcy. Zabieg trwa od 40 minut do 1,5 godziny w zależności od poziomu płytek w organizmie dawcy i rodzaju urządzenia. W każdym zabiegu trombaferezy używa się strylnych, jednorazowych zestawów z tworzywa sztucznego
Każdy kandydat na dawcę zanim zostanie zakwalifikowany przed oddaniem płytek ma sprawdzony ich poziom w swoim organizmie (norma to 150-400 tys.). Płytki pobiera się w procesie zwanym aferezą (manualną lub automatyczną). W aferezie manualnej dawca oddawał krew do pojemnika, który następnie zanoszą do odwirowania. Ty w tym czasie otrzymujesz roztwór soli fizjologicznej. Po odwirowaniu przynoszą Ci worek z samymi krwinkami czerwonymi. Pojemnik zostaje podwieszony na stojaku i siłą grawitacji krew spływa do żył. Ta metoda już nie jest wykorzystywana. W większości RCKiKów stosuje się aferezę automatyczną. Podczas tego zabiegu krwiodawca jest połączony przez wkłucie do żyły ze specjalnym aparatem zwanym separatorem komórkowym, który to potrafi z przepływającej krwi wyodrębnić i zgromadzić same płytki krwi. Separator może być jedno lub dwuręczny. W przypadku dwuręcznego zestaw do pobierania podłączony jest do układu krwionośnego dawcy zwykle za pomocą dwóch wkłuć dożylnych. Z jednego wkłucia pobierana jest krew, która trafia systemem drenów do zestawu pojemników umieszczonych w separatorze, który z kolei dokonuje rozdziału krwi na składniki. Drugim wkłuciem krew pozbawiona tylko płytek krwi powraca do krwiobiegu dawcy. Podczas procedury jest pobierana również niewielka ilość osocza, która jest potrzebna do zapewnienia płytkom warunków przeżycia. Dodatkowo płytki krwi mogą być przechowywane z roztworem wzbogacającym. Organizm zdrowego człowieka w ciągu trzech, czterech dni normalizuje poziom płytek do poziomu sprzed zabiegu. Zaletą tego typu urządzenia jest fakt, że np. koncentrat krwinek płytkowych pobrany za pomocą separatora komórkowego od jednego dawcy odpowiada jakościowo koncentratom płytkowym uzyskanym metodą manualną z krwi 4,5 dawców. Aby uzyskać jedną donację koncentratu krwinek płytkowych separator musi “przerobić” od 3000-5000 ml krwi. Płytki mają ważność 5 dni.
ERYTRAFEREZA
Erytrafereza jest to zabieg polegający na pobraniu od dawcy krwinek czerwonych przy użyciu separatora komórkowego. Zabieg trwa ok. 1 godziny.
Zestaw urządzenia podłączony jest do układu krwionośnego dawcy za pomocą jednego wkłucia dożylnego. Aparat pracuje cyklicznie. W fazie pobierania krew trafia do zestawu separatora. Jest rozdzielana na składniki. W fazie zwrotu krwinki czerwone gromadzone są w pojemniku a pozostałe elementy krwi powracają do krwiodawcy tą samą drogą, którą zostały pobrane. Jego zaletą jest możliwość pobrania podwójnej porcji krwinek czerwonych od krwiodawców o specjalnie dobranych układach antygenów erytrocytów. Dzięki możliwości pobrania 2 jednostek KKCz od jednego dawcy można ograniczyć ekspozycję biorcy na obce antygeny i zmniejszyć ryzyko przeniesienia infekcji wirusowych drogą krwi. Technika ta jest najczęściej wykorzystywana do otrzymania 2 jednostek ubogoleukocytarnego (filtrowanego) koncentratu krwinek czerwonych (UKKCz) zawieszonych zazwyczaj w roztworze wzbogacającym.
W przypadku pobierania metodą aferezy jednocześnie osocza, krwinek płytkowych lub krwinek czerwonych, łączna objętość pobranych składników krwi netto nie powinna przekraczać 13 % całkowitej objętości krwi dawcy, jednakże maksymalnie 650 ml.
[su_custom_gallery source=”media: 4590,4591,4592,4593″ limit=”100″ link=”lightbox” width=”200″ height=”140″]
LEUKAFEREZA
Leukafereza polega na pobraniu od dawcy krwi pełnej do separatora, oddzieleniu krwinek białych (leukocytów), a następnie cyklicznym zwracaniu pozostałych składników jak krwinki czerwone, płytki krwi oraz osocze do krwiobiegu człowieka. Granulocyty oddaje się podobnie jak szpik kostny z krwi obwodowej, wkłucie jest na dwie ręce, trwa do 2- 2,5 godziny, zależy od ilości granulocytów i masy ciała dawcy. Dzień wcześniej zostałem zapytany czy mógłbym przyjechać do stacji na badania. Zostały mi podane sterydy na przyrost granulocytów. Oddawanie białych krwinek odbywa się dla konkretnego biorcy np. chorego na białaczkę. Czas ważności takiego koncentratu granulocytarnego to kilka lub kilkanaście godzin.
[custom_gallery source=”media: 4597″ limit=”100″ link=”lightbox” width=”200″ height=”140″]
Wpisy w książeczce honorowego dawcy krwi
[custom_gallery source=”media: 4576,4577,4578,4579,4580,4581,4585,4586,4587,4588,4595,4622″ limit=”100″ link=”lightbox” width=”200″ height=”140″]
Co się dzieje z pobraną krwią
Pojemniki na krew
Krew pobiera się do pojemników jednorazowego użytku, wykonanych z tworzywa sztucznego. Służą one zarówno do pobierania, jak i preparatyki oraz przechowywania. Aby podczas wykonywania tych wszystkich czynności uniemożliwić przedostanie się powietrza zawierającego bakterie, poszczególne pojemniki połączone są ze sobą za pomocą plastikowych drenów w jeden zestaw. Niektóre z pojemników w takim zestawie zawierają specjalne roztwory, zapobiegające krzepnięciu krwi lub przedłużające żywotność krwinek czerwonych.
Pobór krwi
Podczas pobierania krew jest stale mieszana, aby zapewnić jej odpowiedni kontakt z roztworem zapobiegającym krzepnięciu. Do tego celu służą małe aparaty, zwane wagomieszarkami. Kontrolują one jednocześnie czas trwania donacji oraz objętość pobieranej krwi, uniemożliwiając w ten sposób pobranie większej ilości krwi niż zaprogramowana (standardowo jest to 450 ml).
Preparatyka krwi
Po pobraniu krew zostaje poddana preparatyce, która polega przede wszystkim na rozdzieleniu jej na składniki. Aby przyspieszyć ten rozdział, wiruje się krew w specjalnych wirówkach. Wirowanie należy wykonać jak najszybciej po pobraniu, aby zachować jak najwyższą wartość poszczególnych składników. Wirowanie umożliwia rozdzielenie krwi na trzy frakcje: koncentrat krwinek czerwonych, osocze i tzw. kożuszek leukocytarno-płytkowy, który służy do uzyskania koncentratu krwinek płytkowych. Patrz: Produkty krwiopochodne
Procedury dodatkowe
Ze względu na specyficzne potrzeby pacjentów, rozdzielone wstępnie składniki krwi niejednokrotnie poddawane są dodatkowym procedurom, takim jak usuwanie leukocytów, napromieniowywanie, czy podział na mniejsze porcje, przeznaczone do użytku pediatrycznego. Usuwanie leukocytów odbywa się przy użyciu specjalnych filtrów. Do napromieniowania składników krwi służą urządzenia zwane radiatorami, w których za pomocą promieni – pozbawia się limfocyty możliwości namnażania.
Badanie krwi
Samo rozdzielenie składników krwi nie wystarcza do ich zastosowania w lecznictwie. Niezbędne jest wykonanie wielu badań. Przede wszystkim należy wykonać badania w kierunku obecności markerów wirusowych zapalenia wątroby typu B i C, oraz wirusa upośledzenia odporności HIV, a także odczynów kiłowych. Należy również potwierdzić grupę krwi dawcy.
Dopuszczenie do użytku
Dopiero po uzyskaniu wyników wszystkich badań może nastąpić tzw. zwolnienie składników krwi do użytku klinicznego. W tym celu zbiera się specjalna komisja kwalifikacyjna, która zajmuje się sprawdzeniem wszystkich wyników badań, poddaje każdy składnik kontroli jakości i na każdym pojemniku umieszcza etykietę jednoznacznie opisującą jego zawartość. Składniki krwi zakwalifikowane do użytku leczniczego są przenoszone do lodówek, zamrażarek lub inkubatorów i tam oczekują na wydanie.
